Obsesif Kompulsif Kişilik Obsesif Kompulsif Bozukluk ve Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu?

Obsesif Kompulsif Kişilik özellikleri üzerine oldukça detaylı bir yazı ile geldim size. Ben yazarken çok keyif aldım umarım siz de okurken bir o kadar keyif alırsınız. Psikoloji bilimine yönelik ilgi arttıkça artık dizi, film ve yazılı basında psikolojik unsurlara çok daha fazla yer verilmeye başlandı. Medyada psikolojik terimlerin sık kullanımı günlük dilde de bu terimleri kullanır hale gelmemize yol açtı. Sanırım çoğunuz birileriyle ilgili çok obsesif dendiğini veya obsesif olduğunuzun söylendiğini duymuşsunuzdur. Hatta Obsesif kompulsif bozukluk yani bilinen yaygın adıyla OKB'yi de çokça kullanmış veya duymuş olabilirsiniz.

Temiz, titiz, düzenli bireyleri kolayca obsesif statüsüne yerleştiririz. OKB olarak da bilinen Obsesif Kompulsif Bozukluk sıklıkla temizlik obsesyonu ve temizleme kompulsiyonu ile karakterize edilmektedir. Kişilik özelliği, bozukluk veya kişilik bozukluğu olarak obsesif kompulsif yapıyı tanılamak aslında klinik değerlendirmenin dışında çok da kolay değildir.

Yazının devamında vereceğim bilgiler dilimizi değiştirmeye yetmeyecek olsa da en azından psikolojiye merakı olanlar veya bu terimleri sık duyanlar için güzel bir kulak aşinalığı olacaktır. Peki Obsesyon ve kompulsiyon nedir? Obsesif kompulsif kişilik özellikleri ile obsesif kompulsif bozukluk ve kişilik bozukluğu birbirinden nasıl ayrışır? Obsesif kompulsif bireylerin genel görünümleri, yaşam stilleri, ikili ilişkileri, cinsel yaşamları nasıldır? yazının devamında merak ettiğiniz sorulara ve çok daha fazlasına ulaşabilirsiniz.

Obsesyon ve Kompulsiyon Nedir?

Obsesyon, kişiye rahatsızlık veren tekrarlı bir biçimde zihne gelerek anksiyete ve hoşnutsuzluğa yol açan düşünce, fikir ve dürtülerdir. Bir diğer adıyla tanıktı olarak da bilinmektedir. Bireyler obsesyonların verdiği rahatsızlığı ve huzursuzluğu azaltabilmek için belli ve tekrarlı davranışlarda bulunur veya zihinsel eylemler gerçekleştirirler. Bu davranış veya zihinsel eylemlere ritüel veya kompulsiyon denilmektedir. Örneğin; kirlenme, mikrop bulaşma obsesyonları olan birinin kompulsiyonu sık sık el yıkama, ağır kimyasal deterjanlar kullanarak temizlik yapma olabilir.

Sıklıkla Görülen Obsesyon ve Kompulsiyonlar ise aşağıdaki gibidir;

· Bulaşma Opsesyonu ve Temizlik Kompulsiyonu

· Kuşku Obsesyonu ve Kontrol Kompulsiyonu

· Simetri/ Düzen Obsesyonu ve Kompulsiyonu

· Cinsellik Obsesyonu

· Somatik Onsesyonlar

· Sayma Kompulsiyonları

· Tekrarlama Kompulsiyonları

· Biriktirme Kompulsiyonları

Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluk ile OKB'nin Farkı Nedir?

Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) sahibi bireyler sadece sahip oldukları obsesyonlara yönelik kompulsiyonlar gerçekleştirerek rahatlamaya çalışırlar. Örneğin; musluğun kapatıp kapatmadıklarından, kapıyı kilitleyip kilitlemediklerinden veya ellerini yeterine yıkayıp yıkamadıklarından emin olamazlar. Dolayısıyla emin olmak için eylemlerini geriye dönüp kontrol eder veya tekrar ederler. Bu ihtiyaç kontrol sahibi olmayı arz etmelerinden ve açığa çıkan obsesyonların kontrol hissini baskılıyor olmasından çıkmaktadır.

Obsesif Kompulsif Kişilik Bozukluğu'nda ise kişinin kontrol etme ve haberdar olma ihtiyacı hayatının her alanına yayılmıştır. Kontrolü dışında kalan veya haber alamadığı konular, kişiler ve durumlarla ilgili büyük sıkıntı, anksiyete, hoşnutsuzluk yaşarlar.

Özetle;

OKB'li bir birey kompulsiyonlarının mantıksız olduğunun farkındadır ancak mantıksız olduğunu bilmek rahatlamaları için yeterli değildir. Kişilik bozukluğu olarak obsesif kompulsif bireyler ise zihinsel eylem ve davranışlarının mantıksız olduğunun farkında değildir.

OKB'li bireyler obsesyonlarının yani takıntılı düşünce, dürtü ve fikirlerini değiştirmeyi çok ister ancak değişime yönelik kontrol sağlayamazlar. Kişilik bozukluğu olan bireyler ise düşünce, dürtü ve fikirlerini doğru ve mantıklı kabul eder.

OKB'li bireyler terapiye kendi istekleriyle başvururken kişilik bozukluğu düzeyinde terapiye başvuru daha azdır. Çünkü OKB'li bireyler obsesyon ve kompulsiyonlarının hayatlarını, kariyerlerini ve ilişkilerini yıprattığını bilirler.

* OKB ve Obsesif Kompulsif Kişilik bozukluğu çoğunlukla birlikte görülmez ancak bir arada olduğu vakalarda bulunmaktadır.

Obsesif Kompulsif Kişilik Özellikleri Taşıyor Olabilirsiniz! Ancak Bu özelliklerin Sizde Olması OKB veya Kişilik Bozukluğu Olarak Düşünülmemeli!

Obsesif kompulsif karakter özelliklerine sahip bireylere "kendinizi nasıl görürsünüz?" diye sorulduğunda çoğunlukla kendilerini dürüst, doğrudan yana, adaletli, nazik, mükemmeliyetçi olarak tanımlarlar. Bu bireylerde yetiştirilme tarzlarının da etkisiyle gelişmiş bir süperego vardır ve süperegonun söylemleri duygu, düşünce, dürtü ve davranışları üzerinde etkilidir.

Bu bireylerde süperego karakter gelişiminde etkili olan ebeveynin duygu, düşünce, tutum ve davranışlarına göre şekillenmiştir. Bu aşamada ebeveynin karakter gelişimindeki rolünden bahsetmemiz faydalı olacaktır.

Obsesif Kompulsif Kişilik Özelliklerinin Gelişmesinde Yetiştirilme Tarzının Etkisi

Çocuk dünyaya ilk geldiğinde kendisini dünyanın merkezi gibi algılar. Her isteği ve ihtiyacı daha talep etmeden karşılanmakta ve herkes ona hizmet etmektedir. İlk etapta temel bakım verenini kendi bedeninden ayrı tutamaz. Bebek zamanla çevresini fark etmeye başlar ve bakım vereninin de ayrı bir varlık olduğunun ayırdına varır.

Bu aşamada kendisini dünyanın merkezi kabul ederken aslında başkalarına muhtaç ve bağımlı olduğunu fark eder. Bu duygu çaresizlik ve acizlik hissinin gelişmesine yol açar. Artık ebeveyni ona hizmet eden değil onu hayatta tutan güç rolüne bürünür. Çocuk biraz büyüyüp özerklik geliştirmeye başladığında bağımsız girişimlerde bulunmak ister. Kendi seçimlerini yapabilmek, duygu, düşünce ve dürtülerine göre hareket edebilmek ister.

Ancak ebeveyn çocuğun bu girişimlerinin kendi doğrularına göre yönlendirirse çocuk kendi duygu, düşünce, dürtü ve fikirlerine yabancılaşır. Örneğin; Babaannesini/anneannesini sevmediğini söyleyen bir çocuğa çoğunlukla ebeveyni “Hiç olur mu öyle şey, babaannen/anneannen seni çok seviyor. Sana hep güzel oyuncaklar alıyor. Bir daha duymayayım sakın!” Dolayısıyla çocuk bu duygusunun kabul edilebilir ve doğru bir duygu olmadığını öğrenmiş olur.

Veya dilediğince oynayıp kirlenmek isteyen çocuk temkinli olması, üstünü kirletmemesi için tembihlenir. Çikolata yemek isteyen çocuk abur cuburun sağlıksız olduğu veya önce yemek yemesi konusunda tembihlenir. Foto roman okumak isteyen çocuk ona ayıracağı zamanı derslerine ayırması yönünde yönlendirilir. Her girişiminde engellenen çocuk bütünüyle yanlış duygu, düşünce ve dürtülere sahip olduğunu benimser.

Kabul görmeme, sevilmeme ve reddedilme korkusu ile ebeveyninin benliğini benimser. Artık o kendi benliğinden değil ebeveyninin benliğinden hareket etmeye başlar. Büyüdükçe bu benlik ebeveynden daha büyük bir sisteme doğru evrilir. Ahlaki kurallara, adalet sistemine, etik değerlere, toplumun doğru kabul ettiği duygu ve düşüncelere yönelir.

Çocuk ne kadar temeldeki öz duygu, düşünce ve dürtülerinden uzaklaştığını düşünse de onlar hala içinde yer almaktadır. Yetişkin yaşama geldiğinde gerek rüyalarda gerek obsesyonlarında bu bastırmalar karşımıza çıkacak ve kompulsiyonlarla rahatlamaya çalışılacaktır.

Özetle Obsesif Kompulsif Kişilik Özellikleri

1. Hayatlarının her alanında her detayla ilgili çok fazla planlama yaparlar. Planlama sürecine gereğinden fazla zaman ayırır ve çoğunlukla yapılması gereken işleri kaybedilen zaman kaynaklı yetiştiremezler.

2. Yaptıkları işin mükemmel, kusursuz ve eksiksiz olmasını isterler.

3. Yaptıkları işe ne kadar zaman ayırsalar ve özenseler de asla tam istedikleri gibi olmadığını düşünürler.

4. Bir iş yaparken çok yorulur, bedensel ve zihinsel olarak çok efor harcarlar.

5. Zaman baskısına katlanamaz, zaman yönetiminde zorluk yaşarlar. Zaman sıkıntısı olan işlerde yoğun stres yaşarlar.

6. Temkinli ve garantici insanlardır. Kendilerini güvende hissetmek için para biriktirir, gereksiz harcamalardan kaçınırlar.

7. Risk almaktan kaçınırlar.

8. Obsesif Kompulsif Kişilik sahibi bireyler borç almaktan veya vermekten hoşlanmazlar.

9. Biriktirmeyi severler. Bir gün lazım olur düşüncesi ile eşyaları, evrakları ve benzeri elden çıkarmakta zorlanırlar.

10. Koleksiyon yapmayı severler. Taş, pul, para, peçete koleksiyonu gibi.

11. Karar vermekte zorluk yaşarlar. Karar vermeye uzun süre ayırır ve karar verdikten sonra da diğer seçeneği seçmemiş olmanın rahatsızlığını yaşarlar.

12. Çok detaylı, uzun konuşmalar yaparlar. Cümleleri "Mutlaka, gerekir, kesinlikle, katiyen, -meli, -malı" ekleri içerir. Detay vermelerinin nedeni ise duygu ve düşüncelerini en iyi şekilde karşı tarafa aktarmak ve dinleyicide de aynı duygu ve düşüncelerin uyanmasını sağlamaktır. Böylece duygu ve düşüncelerine hak verilmesini sağlamayı ummaktadırlar.

13. Boş kalmaktan ve boş durmaktan hoşlanmazlar. Bunun en büyük nedeni boş kaldıklarında bastırdıkları duygu, düşünce ve dürtülerin verdiği rahatsızlığı kontrol etmeye çalışmalarıdır. Ayrıca boş durmanın zaman kaybı olduğunu da düşünürler. Hiçbir işleri yoksa bile zihinlerini meşgul ederler. Örneğin trafikte giderken arabaları sayabilir, plaka okuyabilirler.

14. Duygularını konuşmakta zorlanırlar, öznel duygularını değil hissetmeleri gerektiğine inandıkları duyguları paylaşırlar. Örneğin; “Anneni seviyor musun?” sorusuna “Elbette, anneler sevilir, onlar bizi 9 ay boyunca karşılıksız şekilde karınlarında taşıdılar.” Gibi mantığa uygun yanıtlar verirler.

15. Görev ve sorumluluklarını başlarına dedike etmekte zorlanırlar. Kimsenin onlar kadar iyi yapamayacağını düşünürler. Örneğin; eve misafir gelmiştir ve yemeğin hazırlanmasına yardım etmektedir. Sofra kurulumu obsesif kompulsif kişilik özelliklerine sahip bireyin alıştığı şekilde olmazsa rahatsızlık duyar. Kontrol etmek ve farklılığı düzeltmek isterler. Ancak superegoları bunun ayıp olacağını söyler ve müdahale edemezler. Dolayısıyla hoşnutsuzluk, huzursuzluk ve stres hissederler.

Obsesif Kompulsif Kişilik ve Dış Görünüşleri

Kibar, nazir, hoşgörülü bir birey imajı çizerler. Konuşma tarzları tane tane, anlaşılır ve çoğunlukla dil kurallarına uygundur. Doğru ve iyi konuşmaya özen gösterirler. Duygularını yansıtacak cümlelerden kaçınırlar. Temiz, ütülü, sade giyimden hoşlanırlar. Giyimlerinde yalınlık vardır. Rahat giyinmeyi sevmez kumaş pantolon, ceket, etek, gömlek ve benzeri giyinirler.

Yerine ve zamanına uygun giyinmeye özen gösterirler. Abartılı kokular, takılar veya makyajdan kaçınırlar. Görünümleriyle dikkat çekmek istemezler. Saçları her daim temiz, taranmış ve tıraşları yapılmıştır. Ayakkabıları boyalı, temizdir.

Obsesif Kompulsif Kişilik ve İkili İlişkileri (Baskın Nesne İlişkisi)

Obsesif Kompulsif bireylerin ikili ilişkilerinde baskın nesne ilişkide oldukları kişi değildir. İlişkide baskın nesne vardır fakat bu nesne karşılarındaki kişi değildir. Baskın nesneler çoğunlukla otorite kabul ettikleri kişi ve büyük çoğunlukla ebeveynleridir. Evet arkadaşlık veya romantik ilişkiler kurarlar. Ancak bu ilişkilerde diyaloglar değil monologlar vardır. Uzun uzun konuşurlar fakat karşılarındakinin konuştuklarına odaklanmazlar. İletişim kurarken gereklilikler, zorunluluklar, kurallar üzerinden konuşurlar.

Aslında konuştukları ebeveynleridir ve verdikleri her bir cevapla ebeveynlerini memnun etmek isterler. Ebeveynleri orada olmasa da kurdukları cümlelerle zihinlerinde ebeveynlerini onurlandırmak isterler. Örneğin; “roman okumaya ayrılan zamanı gereksiz buluyorum, o süreyi soru çözerek veya ders çalışarak harcamak çok daha doğru.” Bireyin öznel duygu ve düşüncesi muhtemelen bu değil ancak bunun doğru olduğunu benimsemiş durumda.

İlişkilerinde kendisi gibi düşünen bireylerle iletişim kurarken büyük keyif alırlar. Bu iletişim aslında süperegonun farklı bir süperego ile yaptığı konuşmayı içerir. Karşılıklı olarak birbirlerini pekiştirirler.

Obsesif Kompulsif Kişilik ve Cinsel Yaşam

Cinsel yaşam da hayatlarındaki diğer pek çok şey gibi kurallara, planlara ve gerekliliklere indirgenmiştir. Cinsel yaşamlarında partnerleriyle birliktelik kurarken risk almaktan hoşlanmaz veya kendi belirledikleri sınırların dışına çıkmak istemezler. Çoğunlukla spontane birliktelik kurmaktan kaçınır, cinsel deneyimlerini önceden planlamak isterler. Haftanın belli günlerinde, belli şartlarda ve sıklıkta birliktelik kurma eğiliminde olabilirler.

Beklenmedik anda ve hazırlıksız oldukları durumlarda oluşabilecek yakınlaşmalardan rahatsızlık duyabilirler. Fantezileri sınırlıdır. Cinsel yaşamlarında sanki bir başkası özelliklede bir otorite figürü, bir ebeveyn gözlemliyormuşçasına temkinli, huzursuz ve kontrolcü davranırlar. Zevk almaktan hoşnutsuzluk duyabilir, zevk aldıklarını belli eden eylemlerden utanabilirler. Obsesif kompulsif karakter özelliklerine sahip bireyler cinsel yaşam dışında da ağırbaşlı, abartılı jest ve mimiklerden uzak, örnek gösterilen bir imaj çizmeye çalışırlar.

Bu yazıda obsesif kompulsif özelliklere dair detaylı bilgiler yer almaktadır. Ancak DSM 5 tanı ölçütlerine yer verilmemiştir. Yazıda yer alan bilgiler tanılama için yeterli değildir.

Bu özelliklerin bir kısmına sahip olmak da Obsesif kompulsif kişilik veya bozukluk tanısı için yeterli değildir. kişilik özelliklerinizin günlük yaşamınızı, ilişkilerinizi, akademik veya profesyonel kariyerinizi etkilediğini düşünüyorsanız bir uzmanla görüşmeyi değerlendirebilirsiniz. Psikolojik veya psikiyatrik destek ile yaşam kalitenizi ve yaşam doyumunuzu artırabilirsiniz.

Uzman Psikolog, Psikoterapist

Ezgi Karakaya Kırca